Przypuszczam, że w najbliższych czasach będę mógł otworzyć trochę drzwi do polityki, związanej z Litwą i Białorusią. Znasz moje pod tym względem poglądy, polegające na tym, że nie chcę być ani imperialistą, ani federalistą, dopóki nie mam możności mówienia o tych sprawach z jaką taką powagą - no i rewolwerem w kieszeni.
    Wobec tego, że na bożym świecie zaczyna zdaje się zwyciężać gadanina o braterstwie ludzi i narodów i doktrynki amerykańskie, przechylam się z miłą chęcią na stronę federalistów. Podczas pobytu tutaj przedstawicieli Ententy tylem nakładł w uszy przedstawicielowi Anglii o sprawach litewskich, że o ile będzie miał wpływ na te sprawy, to bodaj będzie to wpływ dla nas korzystny i nie sprzeciwiający się oswobadzaniu naszych kresów od bolszewików. Zwrócił mi jednak uwagę, że główną trudnością do przezwyciężenia będą Litwini. Sądzę, że najlepszym środkiem nacisku na Litwinów poza naszym posunięciem się naprzód, byłby nacisk na nich przez Łotyszów. Gdyby Łotysze swój akces do jakiejś federacji zrobili, nie wyobrażam sobie, aby Litwini temu podwójnemu naciskowi oprzeć się byli w stanie. Przypuszczam, że i Ameryka i Anglia byłyby skłonne w obecnym czasie do zatwierdzenia takiego paktu. Dlatego też naciskaj przede wszystkim na Łotyszów czy przez Estończyków, czy też bezpośrednio. Nie mając nadziei, aby sprawa z Litwinami bezpośrednio w prędkim czasie dała pożądane rezultaty, sądzę, że rozwiązanie dla nas zadania leży przede wszystkim w pozyskaniu dla idei Łotyszów.
    Chciałbym, byś mówił o tym możliwie często z Paderewskim, który jest wściekłym federalistą, ale człowiekiem o względnie słabym charakterze, poddającym się wpływom, i bardzo się obawiam, że różne niecnoty imperialistyczne mogą często sprowadzić go z ciernistej ścieżki, prowadzącej do raju federalistycznego.

 Twój Ziuk

    To państwo musi przyczyniać się do utrzymania równowagi europejskiej, do czego konieczne są warunki następujące:
1. musi ono być dostatecznie duże i silne;
2. musi posiadać warunki gospodarczej niezawisłości od Niemiec, z których najgłówniejszymi są dostęp do morza oraz posiadanie bogatych śląskich pokładów węgla;
3. musi to być państwo suwerenne ze swą własną polityką zewnętrzną, ażeby mogło działać na rzecz organizacji narodowości Europy Środkowej i ich wyzwolenia spod niemieckiego wpływu.
Określić terytorium przyszłego państwa nie można ani na podstawie ściśle historycznej, ani też czysto lingwistycznej. Odbudowanie Polski w jej granicach historycznych z  roku 1772 nie jest bodaj możliwe dzisiaj i nie dałoby bardzo silnego państwa. Podstawą siły Polski jest obszar, na którym masa ludności mówi po polsku, jest świadoma swej narodowości polskiej i przywiązana do polskiej sprawy. Ten obszar nie zamyka się w granicach Polski 1772 roku. Są ziemie polskie w Niemczech i Austrii, które nie należały do Polski w czasie rozbiorów, ale w których masa ludności mówi po polsku, jest polska w swych myślach i uczuciach. Są to: Górny Śląsk i południowy pas Prus Wschodnich - w Niemczech i Austrii, oraz  część Śląska austriackiego (Księstwo Cieszyńskie). Ich posiadanie dla państwa polskiego jest sprawa wielkiej wagi:
1. ze względów geograficznych - gdyż da normalniejszą granicę państwa;
2. ze względów gospodarczych - gdyż posiadają obfite pokłady węgla, których utrata przez Niemcy, a pozyskanie przez Polskę zmieni poważnie względną siłę ekonomiczną obu narodów;
3. ze względów politycznych - gdyż ich ludność, posiadająca wysoką kulturę i świadoma swej narodowości, ogromnie wzmocni ciało narodowe Polski, wyzwolenie zaś jej spod Niemiec ocali ją od niebezpieczeństwa wynarodowienia i nie dopuści do wzmocnienia narodu niemieckiego przez jej pochłonięcie.
    Z drugiej strony, w państwie rosyjskim, na wschód od obszaru językowego polskiego leży ogromny kraj z ludnością dwudziestopięciomilionową, który należał do dawnej Polski (w roku 1772) i gdzie Polacy są mniejszości od 35 do 5%. Masa ludności mówi po litewsku lub po białorusku na północy, po małorusku zaś na południu. Prawda, że mniejszość polska przedstawia tam kulturę i zamożność; że cywilizacja polska wbrew wrogim wysiłkom rządu rosyjskiego przeważa na tym obszarze; że cywilizacja rosyjska jest bezsilna i niezdolna do prowadzenia kraju po drodze postępu - jedynym czynnikiem postępu jest polskość; wreszcie, że masa ludności nie jest przywiązana do Rosji. Niemniej przeto, masy w tym kraju stanowiłyby pole dla agitacji przeciwpolskiej i skutkiem swej liczby mogłyby się stać niebezpieczeństwem dla spójności państwa polskiego. Nie wynika stąd, żeby cały ten obszar miał pozostać w granicach państwa rosyjskiego. Północno-zachodnia jego część z Wilnem - gdzie Polacy są silniejsi niż w innych częściach (gubernia wileńska posiada 35% ludności polskiej i jest reprezentowana w Dumie wyłącznie przez Polaków) i gdzie masa ludności składa się z trzech żywiołów: Polaków, Litwinów (rzymskich katolików) oraz Biało- i Małorusinów (wcielonych do Cerkwi rosyjskiej dopiero w połowie XIX stulecia po zniesieniu przez Mikołaja I Kościoła unicko-katolickiego) - wcielona do państwa polskiego stałaby się krajem szybko postępującym i powiększyłaby znacznie siłę państwa polskiego. Po tej inkorporacji Rosja pozostałaby w posiadaniu blisko dwóch trzecich tego dawnego kraju polskiego: zachowałaby w przybliżeniu to, co zabrała w pierwszym i drugim rozbiorze (1772 i 1793).
    Tak najbardziej pożądane terytorium przyszłego państwa polskiego obejmowałoby:
1. Polskę austriacką - Galicję i połowę Śląska austriackiego (Cieszyn);
2. Polskę rosyjską - Królestwo Polskie oraz gubernie: kowieńską, wileńską, grodzieńską, część mińskiej i Wołynia;
3. Polskę niemiecką - historyczne ziemie: Poznańskie i Prusy Zachodnie z Gdańskiem; następnie Górny Śląsk i południowy pas Prus Wschodnich.